آنچه در گزارش حاضر موردبررسی قرارگرفته است اهم نکات توافق هسته‌ای (برجام) و ذکر نقاط قوت و ضعف این توافق و نیز بیان مطالبی در مورد اجرای این برنامه جامع است.
1- در پیوست چهارم توافق و در ماده ششمِ بخش کمیسیون مشترک، جمهوری اسلامی رسماً پذیرفته است که دستورالعمل INFCIRC/254 را اجرا خواهد کرد. این دستورالعمل، شامل محدودیت‌های صادراتی و فهرست اقلامی است که توسط باشگاه تولیدکننده صنعت هسته‌ای (nuclear supply group) تهیه‌شده است- عمدتاً این موارد فراتر از مفاد NPT پروتکل الحاقی است. بر این اساس فهرستی طولانی و مفصل شامل مواد، تجهیزات و فنّاوری‌ها برای کنترل صادرات به کشورهای مختلف تهیه‌شده است. بر اساس برجام، ایران توافق کرده است که زیر چتر نظارت کنترل صادرات گروه NSG قرار گیرد و واردات و صادرات کلیه مواد، تجهیزات و تکنولوژی‌هایی که در لیست کنترلی این گروه آمده است باید کنترل شود. بر این اساس ایران موظف است واردات هر یک از این اقلام را گزارش کنند تا اطمینان حاصل شود که برای اهداف هسته‌ای به کار نرفته است. این امر باعث می‌شود آژانس به بهانه کاربرد دوگانه این اقلام بتواند همواره ادعاها و اتهامات جدیدی علیه ایران مطرح کند.
* نکته قابل‌ملاحظه آن است که بر
اساس پذیرش دستورالعمل INFCIRC/254 ،تمام اطلاعات فروشنده این اقلام شامل
آدرس، تلفن، ایمیل، و نیز واردکننده و کاربر نهایی، باید گزارش شود و فراتر
از آن کشور صادرکننده باید کاربر نهایی را شناسایی کرده و راستی آزمایی
کند. کل این فرایند باید قبل از صادرات طی شود.
* تاکنون ایران موظف بوده است مواد و تجهیزات مربوط به
صنعت هسته‌ای را به آژانس گزارش کند ازاین‌پس، بر اساس برجام، ایران مجبور
است دسترسی به تمام اماکنی که مواد موردنظر باشگاه NSG به آن واردشده است
را نیز فراهم نماید. قابل ذکر است این اقلام در کل صنایع کشور کاربرد
دارند. موادی نظیر دوربین‌های سرعت‌بالا، نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای
صنعتی، پمپ‌های تخلیه، انواع فلزاتی نظیر آلومینیوم، فولاد علاوه بر صنایع
عادی، در صنایع نظامی نیز کاربرد داشته و طبعاً دسترسی به اماکن نظامی نیز
باید میسر شود.
مسئله تحریمها
2- مطابق ماده 14 مقدمه برجام، تمامی هفت قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل درباره برنامه هسته‌ای ایران لغو و قطعنامه جدیدی وضع خواهد شد.
* متأسفانه علیرغم تعهد به لغو
تحریمهای مرتبط به برنامه هسته‌ای، برخی از تحریمهای نظامی که قاعدتاً
باید بر این اساس لغو می‌شد، لغو نشده است. تنها اجرای تحریمهای سازمان ملل
که مربوط به موارد مجاز درنظرگرفته در برجام است، لغو شده است. به عبارت
بهتر حتی تمامی تحریمهای هسته‌ای شورای امنیت نیز لغو نگردیده و در
پیش‌نویس قطعنامه شورای امنیت بارها به مفاد قطعنامه‌های به ظاهر لغو شده
نیز ارجاع شده است.
* مسئله دیگر انست که تاکنون جمهوری اسلامی این
قطعنامه‌ها را نامشروع می‌دانست و از اجرای آن خودداری می‌کرد ازاین‌پس
مجبور به انجام مفاد این قطعنامه‌هاست چراکه در صورت عدم تمکین برخلاف
برجام عمل کرده است.
* محدودیت خریدوفروش تسلیحاتی به مدت 5 سال و محدودیت موشک‌های بالستیک که قابلیت حمل کلاهک هسته ای را دارند تا هشت سال وجود دارد.
3- بر اساس ماده 19 برجام، بعد از انجام تعهدات ایران و راستی آزمایی آژانس اجرای تحریمهای اتحادیه اروپا متوقف خواهد شد (این به معنی تعلیق این تحریمها است و نه لغو آنها). اتحادیه اروپا بر اساس برجام آیین‌نامه‌های اجرایی تحریمها را لغو ولی اصل قوانین تحریمی خود را حفظ خواهد کرد. از چهار مورد تحریمی اروپا، سه مورد هسته‌ای و یک مورد غیرهسته‌ای (حقوق بشری) است؛ لذا برخی تحریمهای اتحادیه اروپا هیچگاه لغو نخواهد شد. نکته مهم انست که برخی از تحریمهای اروپا پس از هشت سال لغو خواهد شد و این تحریمها پس از راستی آزمایی آژانس تعلیق خواهند شد.
4- شروع تعلیق تحریمها منوط به گزارش آژانس درباره ابعاد نظامی احتمالی
(PMD) ایران نهایتاً تا 23 آذر 1394 می‌باشد. پس از گزارش آژانس، غرب برخی
تحریمها را تعلیق خواهد کرد. (ماده 19)
5- بر اساس ماده 21 برجام، تحریمهای آمریکا پس از راستی آزمایی آژانس بر
اساس درخواست رئیس‌جمهوری امریکا به کنگره مبنی بر تعلیق تحریمها، آغاز
می‌شود. درصورتی‌که رئیس‌جمهوری امریکا یا کنگره این کشور از این کار
استنکاف نماید تحریمها تعلیق نخواهند شد.
6- بر اساس ماده 26 برجام، امریکا هیچ تعهد جدی مبنی بر لغو تحریمها به ایران نداده است و همه مسائل موکول به روابط حقوق داخلی دولت و کنگره این کشور شده است. نهایت اقدام امریکا، تلاش این کشور در جهت اجرای برجام است. در توافق در این راستا آمده است:
«ایالات‌متحده، با حسن نیت، نهایت تلاش خود را برای دوام این برجام و پیشگیری از ایجاد تداخل در تحقق متمتع شدن ایران از لغو تحریمهای مشخص‌شده در پیوست دو به عمل خواهد آورد. دولت ایالات‌متحده، در چارچوب اختیارات قانونی رئیس‌جمهور و کنگره، از بازگرداندن یا تحمیل مجدد تحریمهای مشخص‌شده در پیوست 2 که اعمال آنها را وفق این برجام متوقف کرده است، خودداری مینماید، فارغ از فرآیند حل‌وفصل اختلافات پیش‌بینی‌شده در این برجام. دولت ایالات‌متحده، در چارچوب اختیارات قانونی رئیس‌جمهور و کنگره، از اعمال تحریمهای جدید مرتبط با هسته‌ای خودداری خواهد کرد.»
7- درصورتی‌که قانونی برخلاف برجام در ایالات‌متحده و یا کشورهای اتحادیه اروپا وجود داشته باشد، این قوانین معتبر هستند. به عبارت بهتر قوانین داخلی این کشورها بر برجام غلبه دارد. (ماده 25 برجام)
نکات برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)
مقدمه و مفاد عمومی
